HADİS LİTERATÜRÜ
ALE’R-RİCAL TASNİF EDİLEN HADİS EDEBİYATI
MÜSNEDLER
1-Et-Tayâlisî ve Müsnedi:
Ebu Davud et-Tayâlisî 133’de Basra’da doğdu, 204’de vefat etti.
Müsned:
11 cüz halinde 6 bölümden oluşmuştur.
2767 hadis içermektedir. 281 sahabî rivayeti vardır.
3. derecede bir kitaptır.
eş-Saatî, “Minhatul Mâbûd” adında müsannef tarzına çevrilmiş ve “Ta’likul-Mahmûd ale’l-Minhâti’l-Mâbûd” ismiyle yayınlanmıştır.
2-El-Humeydî ve el-Müsnedi
El-Humeydî 219 yılında Mekke’de vefat etmiştir. Sâfî’nin arkadaşı ve Buhârî’nin hocasıdır.
Müsned :
179 sahabînin rivayetini içerir.
1390 hadis mevcuttur.
Habîburrahman el-Azamînin tahkikiyle Hindistan’da 2 cilt halinde basılmıştır.
3-Ahmed bin Hanbel ve el-Müsnedi
164’de Bağdat’ta doğdu. Mekke’de İmam Sâfiî’nin derslerine devam etti. Ebu Yusuf’un derslerinde bulundu. Buharî ,Ebu Davut ve oğlu Abdullah meşhur talebelerindendir. 241 yılında vefat etti.
Müsned:
904 sahabîden rivayet edilen tekrarlı 26.363, tekrarsız 9339 hadis içerir.
6 ciltlik bir eserdir.
Hadis kitaplarının 2. derecesinde bir eserdir.
Elimizdeki Müsned nüshaları oğlu Abdullah’ın rivayet ettiği nüshanın el-Kâtiî tarafından yapılan rivayetleridir.
Eş-Saâtî, Abdullah b. Hanbel’in Müsnedini Alel-Ebvâb’a dönüştürmüş, el-Fethu’r-Rabbânî adında müsannef haline getirmiş ve şerh yazmıştır. Şerhin adı:Bulûgü’l-Emânî
Müsned’de Abdullah’ın ve Kâtiî’nin ilaveleri bulunmaktadır.
MÜ’CEMLER
Ale’r-Rical sistemle yazılmış;hadislerin sahabe, suyûh veya beldelere göre,çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eserlere denir. Mü’cemler ile Müsnedler aynı sisteme sahip olmalarına rağmen, Müsnedler; sahabeleri alfabetik sıraya koyup râvîlerini verirken; Mü’cemler buna ilaveten, müellifin kendi hocalarını alfabetik sıraya koyması ile de olur.
Et-Taberânî ve üç Mü’cemi
1. el-Mu’cemu’l-Kebîr
2. el-Mu’cemu’l-Evsat
3. el-Mu’cemu’s-Sağîr
ALE’L EBVÂB TASNîF EDİLEN HADİS EDEBİYATI
A) MÜSANNEFLER
Konularına göre hadislerin tasnif edildiği eserlerdir.
1-İmam Mâlik ve el-Muvatta’i
Malik b. Enes 93’de Medine’de doğmuştur. Nâfî’den ibn Ömer rivayetlerini, sahabelerin amellerini, özellikle Hz. Ömer’in tatbikatını öğrenmiştir. 179 yılında vefat etmiştir.
el-Muvatta:
61 kitap içinde tekrarlı 1594, tekrarsız 745 rivayeti vardır.
En meşhur ravîsi Yahya b. Yahya’dır.
Önce peygamberden gelen hadisleri, sonra ashabdan gelenleri, daha sonra tâbiundan gelenleri zikretmektedir, son olarak da kendi reyini belirtmektedir
Âli isnâdi sunâî’dir.
Merfü hadislerin yanı sıra mürsel, mevküf ve maktu hadisler de bulunmaktadır.
1. derece bir eserdir.
Belag hadisler vardır (senetleri atılmış).
Şerhleri: 1-Suyûtî’nin Tenvîrü’l-Havâlik’i 2-el-Bâcî’nin el-Muntekâ’sı 3-Zurkânî’nin Serhu’l-Muvatta’i
2-Abdurrezzak b. Hemmâm ve El-Müsannef’i
126’da San’a’da doğdu. Kendisinden Yahya b. Maîn, İbn Cüreyye, Ma’mer b. Raşit gibi alimler ilim almışlardır. 211’de vefat etmiştir.
el-Müsannef:
Hadislerin çoğu sulaşîdir
1390 yılında el-Meclisu’l-İlmî tarafından 11 cilt halinde, Habîburrahman el-Âzamî’nin tahkik ve tahrici ile neşredilmiştir.
Herhangi bir şerh çalışması şimdilik mevcut değildir.
B) CAMİ’LER
“Sahih” ismiyle de bilinir. Dini konuların hemen hepsini kapsayan sekiz ana bölümü ihtiva etme özelliğine sahip en kapsamlı eserlerdir. Bu bölümler şunlardır:
İman
Ahkam
Rikak ve zuhd
Et’ime ve esribe
Tefsir
Tarih-siyer-cihad
Menâkib
Fiten ve melâhim
1-el-Buhâri ve Şahîh’i
Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Buhârî 194’de Buhara’da doğdu. 256’da vefat etmiştir. En önemli eserleri arasında et-Târıhu’l-Kebîr, et-Târıhu’s-Sâgir, el-Edebu’l-Müfred ve el-Câmiu’s-Şahîh adlı eserleri sayılabilir.
Sahih:
97 kitap ve 3730 bâbdan, tekrarlı 7008, tekrarsız 2362 rivayetten oluşur.
Bâb başlıkları Buharî’nin fikhini gösterir.
Hadis kitaplarının en şahîhi kabul edilir.
1341 muallak hadis vardır. Buhârî bunları fikhî görüş mahiyetinde senedlerini hazfederek çoğunlukla bab başlıklarında kullanmıştır.
Meşhur râvileri: en-Neşefî (v. 295), en-Neşevî (v. 290), el-Bezdevî (v. 329), Firebrî (v. 320), el-Mehâmilî (v. 330)
Meşhur şerhleri: Kırmânî (v. 786)’nin el-Kevâkibu’d-Derârî’sı, İbn Hacer (v.852)’in Fethu’l-Bârî’sı, Aynî’nin (v. 855) Umdetu’l-Kârî’sı, Kastallânî’nin (v.923) İrşâdu’s-Sârî’sı, Hattâbî (v. 388)’nin A’lâmu’l-Hadis’i
İmam Zeynüddîn ez-Zebîdî’nin Sahih-i Buhârî’nin ihtişari olan et-Tecrîdu’s-Şarîh adlı eseri Babanzâde Ahmet Nâim Efendi ve Kâmil Miras tarafından Türkçe’ye çevrilmiş ve serhedilmiştir.
2- İmam Müslim ve Şahîh’i:
Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuseyrî (v. 202-204-206)’da Nısabur’da doğdu, 261’de vefat etti.
Sahih:
54 bölüm ve 1332 bâb içinde tekrarlı 5362, tekrarsız 2846 rivayet içerir.
Bab başlıkları İmam Nevevî tarafından konulmuştur.
17 ta’lık vardır.
Birinci derece hadis kitaplardandır. Çeşitli rivayetlerde gelen bir metnin değişen kısımlarına ?harfi koymuştur.
Eserin başındaki mukaddime kısmi ilk hadis usulü çalışmalarından biridir.
Aynı konudaki rivayetlerin değişik lafızlarını, tarıklerini, zayıf ve kuvvetli rivayetleri sıhhat derecelerine göre alt alta koymuştur.
Aynı konudaki hadisleri bir arada verir.
En meşhur şerhleri: Kadı İyad (v.544) İkmâlu’l-Mu’lim, Nevevî (v.676) el-Minhâc, el-Mâzerî (v.536) el-Mu’lim, Derbendî (v.1353) Fethu’l-Mulhim.
Şahîhân:
a- Bu iki kitaptan her ikisinin ya da birisinin şartlarına uygun olduğu halde bunlarda yer almayan hadisleri toplamak üzere yapılan çalışmalara “müstedrek” denir. En meşhur müstedrek; Hâkim en-Neysâbûrî’nin Buhârî ve Müslim’in Sahih’lerini esas aldığı el-Müstedrek alâ Kitabı’s-Şahîhayn’idir.
b- Belli bir kitapta yer alan hadislerin başka senetlerle de vârid olduğunu göstermek üzere yapılmış çalışmalara “müstahreç” denir. Bu tür çalışmalar adı geçen eserlerin rivayet tarıklerini çoğaltmış ve hadisin yaygınlığını ispat etmiş olur. El-İsmailî’nin (o.371) ve el-Burkanî’nin Buhârî üzerine Müstahreçleri, Ebû Avane’nin Müslim üzerine Müstahreci ve Ebû Nüaym’in (o.430) Sahihayn üzerine telif ettiği müstahreci meşhurdur.
Sahihân’in mukayesesi:
Buharı’nın sıhhat için ortaya koyduğu şartlar Müslim’in şartlarından daha kuvvetlidir.
Buhârî ravîde görüşmüş olmayı (lika), Müslim ise görüşmüş olabilmeyi şart koşar.
Buharî’nin ravilerini adalet ve zabt yönü Müslim’ınkinden daha üstündür.
Müslim, Buhârî’nin talebesidir. Eserlerinden istifade etmiş ancak ondan hadis rivayet etmemiştir.
Tenkide en az uğrayan hadis kitabı Buhârî’nin Şahîhidir.
İbn Hüzeyme (o.311) ve İbn Hibbân’in (o.354) Sahihleri de meşhurdur.
et-Tirmizî ve Câmı’i:
Muhammed b. İsa b. Sevre et-Tirmizî, Tirmiz’de 209 yılında doğmuştur. 279 yılında aynı yerde vefat etmiştir. Tirmizî’nin Sünen’in yanısıra el-İlel ve eş-Semâil adlı eserleri de meşhurdur.
eş-Sünen:
Hadis kitaplarının ikinci derecesine aittir.
“Haşenün garîbun”, “haşenün şahîhun”, “şahîhun haşenün garîbun” gibi terimleri kullanır.
Hasen hadis tabirini ilk defa kullanan muhaddiştir.
Tertibi mükemmel tekrarı çok azdır. Hadislerin sıhhat durumlarını bilhassa illetlerini açıklar.
46 kitap içinde 2496 bâb ve tekrarlı 3891, tekrarsız 3367 hadis ıhtıva eder.
Şerhleri: el-Mübarek Fûrî (v.1353) Tuhfetu’l-Ahvezî, Ebu Bekr el-Arabî (v.543) Ârizâtu’l-Ahvezî.
Üç Cami’nin Mukayesesi:
Tirmizî hadisçilik noktasında Müslim’e, Fikhu’l-Hadis noktasında da Buhârî’ye ait özellikleri toplamıştır.
Buhârî ve Müslim’e göre şartları daha hafiftir.
Tirmizi’nin Cami’i, Buhârî ve Müslim’ınkinden daha fazla zayıf hadis içerir.
Tirmizî’nin Cami’i, diğer hadis kitaplarında bulunmayan üç özelliğe sahiptir:
a- Hadisi verdikten sonra, o bâbda kendilerinden hadis rivayet ettiği sahabelerin isimlerini verir. Bu bir çeşit tahrîc’tır.
b- Çoğu kere, fikhî konularda fakihlerin görüşlerini ve görüş ayrılıklarını delilleriyle beraber verir.
c- Tirmizî hadislerin illetlerini göstermekte fevkalade ısrarlıdır.
C) SÜNENLER
Sünen, taharetten vasiyete kadar bütün fikhî konulara dair hadisleri ihtiva eden eserlere denir.
Meşhur Şünenler
1- Ebu Davud ve Sünen’i:
Ebu Davud eş-Sicistânî 202’de Sicistan’da doğmuş 275’te Basra’da vefat etmiştir.
eş-Sünen:
40 kitap, 1889 bâb, tekrarlı 4590, tekrarsız 3784 hadisten oluşmaktadır.
Kendi sözüne göre 4800 hadis vardır.
Bâb başlıkları kısadır.
Fıkıhçıların rağbet ettiği bir hadis kitabı olarak bilinir.
Ebû Dâvûd Süneninin özelliklerini “Risale ilâ ehl-i Mekke” adli eserinde anlatmıştır.
Yeri geldikçe hadisler hakkında bilgi verir.
İkinci derecedeki kitaplara dahildir.
Hiç sulâsî rivayeti yoktur.
Tertip ve kullanım bakımından en güzel şerhlere sahiptir.
Şerhleri: Hattâbî (v.388) Meâlimu’s-Sünen, eş-Şubkî (v.1352) el-Menhelu’l-Azbi’l-Mevrûd, el-Azimâbâdî Avnu’l-Ma’bûd, eş-Şehârenfûrî (v.1346) Bezlu’l-Mechûd
2- Neşâî ve Sünen’i
Ahmed b. Dınar en-Neşâî 214 yılında Neşâ’da doğmuş ve 303 yılında Mekke’de vefat etmiştir.
Sünen(el-Müctebâ)
Sünenler içinde zayıf hadisleri ve çerh edilmiş ravîleri bulunan bir kitaptır.
51 kitap ve 2400’e yakın bâb içinde tekrarlı 5662, tekrarsız 2515 hadis vardır.
İkinci derecede bir kitaptır.
Şerhleri: Suyûtî’nin (v.911) Zehru’r-Ruba Alel Müctebâ adli şerhi ve eş-Sindî’nin (1136) Hasıye’si.
3- İbn Mâce ve Süneni
İbn Mâce 209 yılında doğmuş ve 273 yılında vefat etmiştir.
Sünen
37 kitap, 1515 bâb, 4332 tekrarlı, 3978 tekrarsız hadis içermektedir.
Tekrardan uzak oluşu ve terkîbi bakımından övülmüştür.
Sulâsî rivayetler vardır.
Makdîsî tarafından Kutub-i Hamse’ye dahil edilmiştir.
İkinci derecede bir hadis kitabıdır.
Şerhleri: Suyutî el-Misbâhu’z-Zücâce, Dihlevî İnçâhu’l-Hâce.
4- Dârimî ve Süneni
ed-Dârimî 181’de Semerkand’da doğmuş, 255’de Merv’de vefat etmiştir.
Sünen
23 kitap, 1403 bâb içinde tekrarlı 3367, tekrarsız 1668 hadis içerir.
Üçüncü dereceden olup Kutub-i Tis’a’ya dahildir.
5- Dârekütnî ve Süneni
Ali b. Ömer ed-Dârekütnî 385 yılında vefat etmiştir. Kendi eserinde zayıf hatta mevzu rivayetler olmasına karşın, Buhârî’nin sahihini eleştirmiştir.
Sünen
Zayıf hatta mevzu hadisler içerir, bunun için Kutub-i Sitte’de yer almaz.
6- Beyhâkî ve Süneni
Asıl adı Ahmed b. El-Hüseyn olan bu zat 384’de Beyhak’da doğmuş ve 458’de vefat etmiştir.
eş-Sünenü’l Kubrâ
Bilinen hadis kitaplarının dışında bir çok hadis ıhtıva etmektedir.
Fikhî meseleleri açıklar.
Hadis kitaplarının 3. tabakasında yer alır.
İSTİDRÂK VE İSTİHRÂC EDEBİYATI
1- el-Hâkim (405) ve el-Müstedrek’i
2- Ebû Nüaym’in (430) Müstahreç’i
Müstedrek ve müstahreç 2.ve 3. sayfada açıklanmıştır.
ÖZEL SİSTEMLE MEYDANA GETİRİLMİŞ ESERLER
1- El-Begâvî (516) ve Mesâbîhu’s-Sünne’si
2- Et-Tebrîzî (737) ve Miskâtu’l-Mesâbîh’i
DERLEME NİTELİĞİNDEKİ HADİS ESERLERİ
1- İbnu’l Esir (606) ve Câmı’u’l-Usûl li Ehâdışı’r-Resulü
2- Ali el-Müttâkî (975) ve Kenzu’l-Ummâl’i
3- M. Ali Nâsıf ve et-Tâcu’l-Câmı’i
ZEVÂİD EDEBİYATI
1- el-Heysemî (807) ve Meçme’u’z-Zevâid’i
2- İbn Hacer (852) ve el-Metâlibu’l-Âliye’si
BELİRLİ KONULARA AİT HADİS EDEBİYATI
1- el-Buhârî (256) ve el-Edebu’l-Müfred’i
2- el-Munzirî (656) ve et-Tergîb ve’t-Terhîb’i
3- en-Nevevî (676) ve el-Ezkâr’i
KIRK HADİS EDEBİYATI
Nevevî ve Hanbelî’nin kitapları
ALFABETİK HADİS EDEBİYATI
1- eş-Suyûtî (911) ve el-Câmı’u’s-Sağîr’i
2- Ahmed Ziyaeddin Gümüshânevi (1311) ve Râmûzu’l-Ehâdîsi
HALK DİLİNDE HADİS DİYE DOLAŞAN SÖZLERLE İLGİLİ EDEBİYAT
1- eş-Şehâvî (902) ve el-Mekâsidu’l-Hasene’si
2- el-Açlûnî (1162) ve Keşfu’l-Hafâ’sı
HADİS DİYE UYDURULMUŞ SÖZLERLE İLGİLİ EDEBİYAT
Makdışî (507) Tezkiretu’l-Mevzûât
İbnu’l-Cevzî (597) Kitâbu’l-Mevzûât
eş-Suyûtî (911) el-Leâli’l-Masnûa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzua
İbn Arrâk (963) Tenzîhu’s-Şerîa
Ali el-Kârî (1014) el- Mevzuat’ı’l-Kubrâ, el-Mevzûâtis-Suğra (el-Masnu)
ŞERH EDEBİYATI
Şerh lügatte; genişletmek, tefsir etmek açıklamak, hadis edebiyatında ise; herhangi bir hadisi veya birçok hadisi ihtiva eden bir hadis kitabının Arap kaidesine ve şer’i usule göre açıklamakla oluşan eserdir
Şerh ihtiyacı; 1- Yazarın ilmî seviyesi, 2- Eseri yazmaktaki uslûbu ve 3- Dil hususiyetleri gibi üç ayrı noktadan kaynaklanmaktadır.
HADİS LÜGATLERİ
1.İbn Kuteybe (276) Garîbu’l-Hadis
2. ez-Zemahşerî (538) el-Fâik fî Garîbi’l-Hadis
3. İbnu’l-Eşîr (606) en-Nihâye fî Garibi’l-Hadis
HADİS LİTERATÜRÜ İLE İLGİLİ BAZI TERİMLER
Şahîhayn: Buhârî ve Müslim’in Sahihleri
Kutub-i Hamse:1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Neşâî
Kutub-i Sitte: 1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Neşâî 6.Sünen-i İbn Mâce
Kutub-i Tis’a: 1.Sahih-i Buhârî 2.Sahih-i Müslim 3Sünen-i Ebi Dâvûd 4. Sünen-i Tirmizi 5. Sünen-i Neşâî 6. Sünen-i İbn Mâce 7. Sünen-i Dârimî 8. Muvatta-i İmam Malik 9. Müsned-i Ahmed b. Hanbel