SÂBİT B. KAYS B. El-HATÎM


SÂBİT b. KAYS b. el-HATÎM (ölümü: Muaviye’nin (r.a.) hilafet yılları)

ثابت بن قيس الخطيم        

(Cesur sahâbî)

                            

Sâbit b. Kays b. el-Hatîm b. Adiy b. Amr b. Sevâd b. Zafer el-Ensârî ez-Zaferî, Ebû Ömer veya Ebû Mûsa şeklinde künyelenen Medineli bir sahâbîdir. Babası Ebû Yezîd künyesiyle maruf olan Kays b. el-Hatîm, Cahiliyye zamanında ileri gelen şâirlerdendir. Resûlullah, İslâm’ın ilk yıllarında Mekke’de Sâbit’in babası Kays’ı İslâm’a davet etmiş ancak o, müslüman olmayıp Medine’ye yerleşerek Evs ve Hazrecliler arasındaki savaşlara katılmış ve Hicretten önce bu savaşlarda öldürülmüştür. Sabit’in annesi ise Havva bint Yezîd b. Seken’dir.

Sâbit b. Kays müslüman olunca babasını öldüren Hazrecliler ona babasının silahını teslim ettiler. Bunun üzerine Sâbit onlara, “Şayet müslüman olmasaydınız bu yaptığınızı inkar edecektiniz” demiştir. Sâbit b. Kays’ın Cemîle binti Sâbit b. el-Aklah adında bir hanımı olduğu, ancak daha sonra onu boşadığı kaynaklarda yer alan bilgilerden anlaşılmaktadır. Sabit’in Ömer, Muhammed ve Yezid isminde üç oğlu hicrî altmış üç senesinde “Harre Vak’ası”nda öldürülmüşlerdir. “Sika” bir hadis ravisi olan torunu Adiy, dedesine nispet edilerek Adiy b. Sâbit olarak anılmaktadır. Ancak kendisinin herhangi bir rivayeti bilinmemektedir.

Sâbit b. Kays Uhud Savaşı’na katılmış çok büyük kahramanlıklar göstermiş ve bu savaşta on iki yerinden yaralanmıştır. Hz. Peygamber, o gün Sâbit’e cesur savaşçı anlamında “Hâsir” adını vermiştir. Hz. Peygamber, kendisine savaş esnasında “Geriye dön  ey Hâsir! Artık dön ey Hâsir!” diyor, o ise yaralı olduğu halde elindeki kılıcını savurmaya devam ediyordu. Sâbit b. Kays daha sonra da pek çok savaşa iştirak etmiştir.

Hz. Osman’ın hilafetinin karışıklık yıllarında (650-656), Kûfeliler, o sırada valileri olan  Saîd b. el-Âs’ı halifeye şikayet etmişlerdi. Vali Saîd b. Âs, halife ile görüşmek için Medine’ye giderken Sâbit’i Kûfe’de görevlendirmiştir. Cemel, Sıffin ve Nehrevân savaşlarında Hz. Ali’nin yanında yer almış olan Sâbit b. Kays, Hz. Ali zamanında Medâin’e vali olarak tayin edilmiştir. Daha sonra Muğîre b. Şu’be, Kûfe’de Muâviye’nin valisi olduğu sırada, Muâviye’nin Sâbit’ten hoşlanmadığını bildiği için onu Medain valiliği görevinden almıştır. Zira Sâbit b. Kays, Muâviye’ye karşı Hz. Ali tarafında yer almıştır. Üstelik Muaviye’yi suçlayan ağır bir dille  halkın isteklerini bildiren bir mektup da yazıp Şam’a göndermiştir. Sözkonusu bu mektubunda onun halka zulmettiğini, hukuka saygı göstermediğini, insanların  taleplerini dinlemesi gerektiğini bildirmiştir.

Kaynaklarda Sâbit b. Kays’ın, vefatı hakkında yıl olarak kesin bir tarih verilmemekle birlikte onun Muâviye’nin hilafeti zamanında vefat ettiği bildirilmektedir.

 

 

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb el-Bağdâdî, Târihu Bağdâd, Beyrut ts., I, 175.

İbn Abdilberr, el-İstiâb fî ma’rifeti’l-ashâb, Beyrut 1412, I, 62.

İbn Asâkir, Târihu medineti Dımaşk, XI,  Beyrut 1998, 136-138.

İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’-Ta’dîl, Beyrut ts., I, 405.

İbn Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Beyrut 1992, I. 202.

İbn Hacer el-Askalânî, Lisânü’l-mîzân, Beyrut 1986, II, 78.

İbn Hacer el-Askalânî, Tehzibü’t-tehzîb, Beyrut 1984, II, 13;

İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-gâbe fi ma’rifeti’s-sahâbe, Beyrut ts., I, 228-229.

İbn Sa’d, et-Tabâkatü’l-Kübrâ, Beyrut ts., VIII, 256.

Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed, Mizânu’l-İ’tidâl, Beyrut 1995, I, 366.

Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru a’lami’n-nübelâ, Beyrut 1413, I, 313-314.

Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed, el-Kâşif, Cidde 1992, I, 117.