RAVH B. UBÂDE


RAVH B. UBÂDE (ölümü: 205/820)

(Basra’lı muhaddis)

Ebû Muhammed künyesiyle bilinen, Ravh b. Ubâde b. Alâ b. Hassân b. Amr b. Mersed el-Kaysî el-Basrî, Basra’da doğmuş, daha sonra hadis öğrenimi ve rivayeti maksadıyla uzun yıllar Bağdat’a yerleşmiş ve ömrünün sonuna doğru yine doğduğu yer olan Basra’ya dönmüştür. Kays b. Sa’lebe oğulları soyundan olan Ravh b. Ubâde’ye, atalarına nispet edilerek İbn Sa’lebe’de denildiği kaynaklarda yer almaktadır. Onun Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yûnus el-Küdeymî’nin dul kalan annesiyle evlendiği de belirtilmektedir (Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, III, 437).

      Hadis, Tefsir ve Ahkâm’a dair bilgiler derleyen ve çeşitli kitaplar tasnif eden Ravh b. Ubâde’nin es-Sünen ve Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerim adlı eserleri olduğu haber verilmektedir. Genellikle muhaddisler tarafından güvenilir kabul edilmiş ve bu yüzden “Hâfız”, “Sâdûk”, “Sâlih”, “Mahallühu’s-Sıdk” ve “İmam” şeklinde hadis tekniği bakımından oldukça muteber kabul edilen “ta’dîl” vasıflarıyla nitelendirilmiştir (İbn. Maîn, et-Târîh,II, 168).

Yahya b. Maîn’in, kendisini sika/güvenilir kabul etmesine karşılık, Abdurrahman b. Mehdî aynı fikirde değildir. Ancak daha sonra Ali İbnü’l-Medinî’nin, kendisini Ravh hakkındaki kanaatinin yanlış olduğu konusunda uyarmasının ardından, Abdurrahman b. Mehdî, onu gıybet ettiği için pişmanlık duymuş ve bu konuda yaptıklarından ötürü tövbe etmiştir. Ancak bu övgülerin yanı sıra  az da olsa Ravh’ın hadisçiliği hakkında eleştiride bulunanlar olmuştur.  Nitekim el-Ukaylî, onu zayıf ravilere yer verdiği ed-Duâfâü’l-Kebîr adlı eserinde zikretmiş ve Ebu’l-Velîd’in onun hakkında ilmini âlimlerden almadığı, aksine birtakım vesikalardan rivayette bulunduğuna dair şu sözünü nakletmiştir: “Kırk yıla yakındır Ravh’ı tanırım, ancak bir gün bile onun yanında bir âlim görmedim. O “varrâk/ilmini kitaptan alan” idi” (el-Ukaylî, ed-Duafâü’l-Kebîr, II, 95).

Diğer yandan Nesâî’nin, Ravh b. Ubâde hakkında cerh lafzı olan “leyse bi kaviyyin/ sağlam değildir” sözünü söylediği, İbnü’l-Mehdî’ye, Ravh’ın Mâlik b. Enes’ten “semâ” kaydı ile rivayet ettiği bin kadar hadis hakkında sorulduğunda ise, “Allah yardım etsin, biz bunların hiçbirini işitmedik” şeklinde üzüntüsünü ifade ettiği de kaynaklarda yer almaktadır. Şu kadar ki, onun hakkında söz konusu yapılan bu eleştirilerin ancak şifahî rivayetleri için geçerli olabileceği, yazılı kaynaklardan yaptığı rivayetlerine ise güvenilmesi gerektiği ileri sürülmüş, onun bir dönem İbn Cüreyc’in ve Mâlik’in meclislerinden ayrılmayıp hadis yazdığı ve “arz” yaptığı ifade edilmiştir. Hakkında söylenen cerh ve ta’dîl lafızları birlikte değerlendirildiğinde Ravh b. Ubâde’nin, tamamı olmasa da hadisçilerin çoğunluğu tarafından güvenilir kabul edildiğini söylemek mümkündür.

Kütüb-i Tis’a’da yer alan eserler incelendiğinde Ravh b. Ubâde’nin 80 kadar hocası, 51 kadar da talebesi olduğu görülmektedir. Meşhur hocaları arasında Eş’as b. Abdi’l-Melik el-Humrânî, Zekeriyya b. İshâk, Eymen b. Nâbil, Evzaî, İbn Avn, İbn Cüreyc, Habîb b. Şehîd, İbn Ebî Zi’b, Haccâc b. Ebî Osmân, Cerîr b. Hâzim, Hammad b. Zeyd, Hammad b. Seleme, Sa’d b. Ebî Arûbe, Şu’be b. Haccâc, Sâlih b. Keysân, Âtâ b. Ebî Rebâh, Mâlik b. Enes, Süfyân es-Sevrî ve Süfyân b. Uyeyne gibi ileri gelen âlimleri saymak mümkündür. Özellikle Sa’d b. Ebî Arûbe, Sevrî ve Şu’be’den binlerce hadis rivayet ettiği belirtilmektedir (Müslim b. Haccâc,  el-Künâ ve’l-Esmâ, I, 741).

                Buhârî’nin de hocalarından olan Ali İbnü’l-Medînî, Ravh b. Ubâde’nin kendisinin de gördüğü yüz binden fazla hadise sahip olduğunu, bunlardan on bin  kadarını yazdığını belirtmektedir. Diğer taraftan, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Mansûr, Züheyr b. Harb,  Ebû Kudâme es-Serahsî, Bündâr, İbn Nemîr, İshâk b. Râhûye gibi meşhur muhaddisler onun talebeleri arasında zikredilmektedir. Nuaym b. Hammâd’ın, Basra’da Ravh b. Ubâde’den 50 bin hadis yazdığına dair bilgi göz önünde tutulursa, onun hadis külliyatının eriştiği boyutun genişliği tahmin edilebilecektir.

Ravh b. Ubâde’den gelen rivayetlere, hemen bütün klasik hadis kaynaklarında rastlamak mümkündür. Pek çok meşhur hadis müellifi, ondan çeşitli senedlerle gelen rivayetlere kitaplarında yer vermişlerdir. Nitekim, Kütüb-i Tis’a’da yer alan kaynaklardan Buhârî’de yer alan 46 hadisi, Buhârî Sahîh’inde, “İmân”, “Salât”, “İ’tisâm”, “Megâzî”, “Tefsir” vs. kitaplarında yer vermiştir.  Müslim’de 99, Tirmizî’de ise 42 hadisi yer almaktadır. Ravh hakkında yukarıda da aktarılan tenkidine rağmen, Nesâî,Sünen’ine ondan gelen 4 hadis almıştır. Ayrıca Ebû Dâvud’da 22, Ahmed b. Hanbel’de 800 hadisi bulunmaktadır. Bunlardan başka İbn Mâce’de 18 ve Dârimî’de 9 hadisinin olduğu görülmektedir.

Ravh b. Ubâde’nin, bir görüşe göre Yakub. İshâk ve Ebû Âmir ile hicrî 206 yılının Şevvâl ayında aynı günde, ve yine bir başka iddiaya göre de 207 senesinde vefat ettiği söylenmekle birlikte,  güvenilir pek çok kaynakta onun  205/820  yılında Cemâziyelevvel ayında Basra’da vefat ettiği haber verilmektedir (Suyûtî, Tabakâtu’l-Huffâz, I, 151).

 

 

 

 

 

 

 

BİBLİYOGRAFYA

İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut 1990,VII, 296.

Yahya b. Maîn, et-Târîh, thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf, Mekke-i Mükerreme 1979, II, 168;

İbn Ebî Hâtim er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Beyrut 1952, III, 498.

Buhârî, Muhammed b. İsmail, et-Târihu’l-Kebir, Haydarabad 1364, III, 309.

Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî,  el-Künâ ve’l-Esmâ, Medine 1404, I, 741.

İbn Hibbân el-Büstî, es-Sikât, Dâru’l-Fikr 1975, VIII, 243.

İbnu’n-Nedîm, el-Fihrist, Beyrut 1978, I, 318.

Hatîb el-Bağdâdî, Târihu Bağdâd, Beyrut ts, III, 437;VIII; 401; 402-403; 406.

Yusuf el-Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Beyrut 1980, IX, 238; 242.

er-Rebiî, Muhammed b. Abdurrahman, Mevlûdü’l-Ulemâ ve Vefeyâtuhum, II, 457.

İbn Hacer el-Askalânî, Lisânü’l-Mîzân, Beyrut 1986, VII, 217.

İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, Beyrut 1984, III, 253; 254.

Ebû Hafs, el-Vâiz, Ömer b. Ahmed, Târihu Esmâi’s-Sikât, Kuveyt 1984, I, 87.

Zehebî, A’lâmü’n-Nübelâ, Beyrut 1990, IX, 403;404; 406.

Zehebî, Tabakâtü’l-Muhaddisîn, Ammân 1404, I, 74.

Zehebî, Târihu’l-İslâm, Beyrut 1991, XIV, 155.

Zehebî, Mîzânü’l-İ’tidâl, Beyrut 1995, VII, 47.

Ebû Câfer Muhammed b. Ömer, el-Ukaylî, ed-Duafâü’l-Kebîr, Beyrut 1984, II, 95.

Suyûtî, Tabakâtu’l-Huffâz, Beyrut 1403, I, 151.

el-Bâcî, Süleyman b. Halef, et-Ta’dîl ve’t-Tecrîh, Riyad 1986, II, 574.

Ömer Rızâ Kehhâle, Mu’cemu’l-Müellifîn, IV, 173-174. Dâru İhyâ, Beyrut ts.

Hacı Halife Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn, Beyrut 1992, I, 448.

A.J.Wensinck, el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Hadîs, I-VIII, İstanbul  1986-1988.