MÜKSİRÛN VE HADİS SAYILARI

“Müksirûn”, Rasûlullah’ın (s.a.v.) şahâbeşi arasında kendilerinden Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleriyle birlikte binden fazla hadis rivayet edilen kimselerdir. Bunlar da Ebû Hüreyre, Hz. Âişe, Abdullah b. Ömer, Enes b. Mâlik, Abdullah b. Abbas, Câbir b. Abdullah ve Ebû Saîd el-Hudrî olmak üzere sadece yedi kişidir. “Müksirûn” içerisinde yer alan bu yedi şahâbîyi, hadis rivayeti ve kendilerinden rivayet edilen hadis sayıları bakımından daha geniş inceleyebilmek için her birini müstakil olarak ele almak gerekmektedir.

1. Ebû Hüreyre: Asıl adı Abdurrahman b. Sahr olan Ebû Hüreyre, Ezd’in bir kolu olan Devs kabilesindendir. Hicretin yedinci yılında Hayber’in fethi sırasında Medine’ye gelmiş ve “Ashâb-i suffe”ye katılmıştır. Şahâbe içerisinde en çok hadis rivayet eden kimse Ebû Hüreyre’dir. Hadis ilmine çok düşkündür. Hadis hâfızları bu ümmetin hadisçileri arasında en üstün mertebeye onu layık görmüşlerdir. Sâfiî onun en çok hadis rivayet eden kişi olduğunu söylemektedir. Ebû Hüreyre’nin hadis ilmine karşı olan sevgisini Hz. Peygamber dahi onaylamıştır. Ebû Hüreyre bir gün Hz. Peygamber’e kıyamette ilk önce kime sefaat edeceğini sormuş, Hz. Peygamber de, “Hadis ilmine olan istiyakın sebebiyle bu soruyu ilk önce senin soracağını tahmin edebiliyordum” buyurmuştur.
Ebû Hüreyre’nin hâfizası çok kuvvetli idi; ezberlediğini aynen naklederdi. Zira bu konuda o Hz. Peygamber’in duasını almıştı. Bütün yaşantısını ilme vakfetmiş olan Ebû Hüreyre, Hz. Peygamber’den duymadığı bazı hadisleri, Ebû Bekir, Ömer, Nadra b. Ebû Nadra, Fadl b. Abbas, Ubey b. Ka’b, Usâme b. Zeyd ve Hz. Âişe gibi şahâbîlerden dinlemiştir. Kendisinden muhacir ve ensar neslinden 800 kişi ve ashabtan bir grup rivayette bulunmuşlardır. Zehebî Kutub-i Sitte’de yer alan râvilerinden 365 kadar şahsın ismini zikretmiştir ki bunlar arasından İbn Abbas, Vâşile, Câbir, Mervan b. Hakem, Saîd b. el-Müseyyeb, Selman el-Egar, Mâlik b. Ebû Âmir, Ebû Usâme b. Sehl, Hafs b. Âsim, Hasan el-Başrî, Muhammed b. Sîrîn, Süleymân b. Yesâr, Tâvûs, İkrime, Mücahid, ‘Atâ’, Âmir eş-Sa’bî, Ebû Sâlih eş-Semmân gibi şahıslar sayılabilir. Ebû Hüreyre 78 yasında iken hicrî 59 senesinde vefat etmiştir.
Ebû Hüreyre’nin hadisleri anlama ve kavrama bakımından şahâbe arasında zaman zaman tenkitlere maruz kaldığı da görülmektedir. Özellikle Hz. Ömer ve Hz. Âişe onun rivayetlerine yer yer müdahalelerde bulunmuşlardır. Bazı durumlarda Ebû Hüreyre bu gibi eleştirilere karşı kendini savunmuş, bazılarında ise hata ettiğini itiraf etmiştir. Son devirde ise, özellikle başta Goldziher olmak üzere hadis ilmi ile ilgilenen bir çok müsteşrik tarafından ortaya atılan fikirler sebebiyle çoğu zaman haksız ithamlara hedef olmuştur. Eleştiriler daha çok onun Hz. Peygamber ile kısa bir süre beraber bulunmasına rağmen çok hadis rivayet etmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ayrıca Ka’bu’l-Ahbar’dan etkilendiği iddia edilerek rivayetlerinde isrâıliyyât bulunduğu fikri de ileri sürülmüştür.
Hemen hemen bütün hadis müsanniflerinin kitaplarında rivayetlerine yer verdiği Ebû Hüreyre’nin bazı hadisleri, talebelerinden biri olan Hemmam b. Münebbih (o.131/748) vasıtasıyla bize intikal etmiş durumdadır. Hemmam’ın, Ebû Hüreyre’den işittiğini haber verdiği mecmua 138 hadis ıhtıva etmektedir. Bu hadislerin büyük bir kısmı Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde Ebû Hüreyre bölümünde yer almaktadır.
Ebû Hüreyre’nin Buhârî’deki tekrarsız hadis sayısı 446’dir. Ayrıca Şahîhayn’da tekrarsız 609 hadisi bulunmaktadır. Bunların 326’sı “müttefekün aleyh” hadislerdir. Bu hadislerden 93 tanesi yalnız Buhârî’de, 190 tanesi de yalnız Müslim’de yer almaktadır.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 5374 hadisi bulunan Ebû Hüreyre’nin Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarları ile birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 1137, Müslim 2375, Tirmizî 695, Neşâî 795, Ebû Dâvûd 749, İbn Mâce 835, Ahmed b. Hanbel 4297, Mâlik 184 ve Dârimî 291. Toplam 11.358 hadis.
2. Hz. Âişe: Ummu’l-mu’minîn (Müminlerin annesi) olan Hz. Âişe, Hz. Ebû Bekir’in kızıdır. Hafızasının kuvveti ve faşih konuşması ile de un yapmış olan Hz. Âişe’nin, Ebû Bekir, Ömer ve Osman’ın halifeliği sırasında bağımsız olarak fetva verdiği bildirilmiştir. Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2210 hadisi bulunduğu için şimdiye kadar yapılan klasik sıralamaya göre “müksirûn”un dördüncü sırasında yer alırken, yaptığımız değerlendirmeyle ikinci sıraya yükselmiştir.
Hz. Âişe, Hz. Peygamber’in hanımı olduğu için ondan pek çok hadis duymuş, başkalarının bilemediği hallerine ve davranışlarına tanık olmuş, dolayısıyla Kur’an ve sünneti de çok iyi öğrenmiştir. Hz. Peygamber ile küçük yaşta evlendiği için, onun vefatından sonra yaklaşık 39 yıl daha yaşamış ve Hz. Peygamber’den duymadığı hadisleri başta babası Ebû Bekir olmak üzere, Ömer, Sa’d b. Ebû Vakkas, Hamza b. Amr el-Eşlemî, Fâtima, Cudâme bnt Vehb gibi şahâbîlerden almış; tefsir, hadis, fıkıh gibi konularda zamanın otoritesi kabul edilmiştir. İlminden istifade etmek için kendisine müracaat edildikçe bildiği hadisleri rivayet etme fırsatı bulmuştur. Kaynaklarda, kendisinden çok fazla kişinin hadis aldığı nakledilmektedir. Bunlar arasında şahâbîlerden Ömer b. el-Hattâb, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Ebû Hüreyre, tâbîûndan Esved b. Yezîd, Süleyman b. Yesâr, Saîd b. el-Müseyyeb, Tâvûs, İkrime, Mücâhid, Alkame, İbn Sîrîn, Meşrûk gibi şahısların adları zikredilebilir. Zehebî, Hz. Âişe’den hadis alanlardan yaklaşık 200 kadar râvi adını zikretmektedir. 65 yasında iken hicrî 58 senesinin Ramazan ayında Medine’de vefat eden Hz. Âişe’nin cenaze namazını Ebû Hüreyre kıldırmıştır.
Hz. Âişe’nin Buhârî’de yer alan tekrarsız hadis sayısı 242’dir. Şahîhayn’da yer alan tekrarsız hadis sayısı ise, bir tesbite göre 297, diğer bir tesbite göre ise 316’dir. Bunun 194’u “müttefekün aleyh” olup, 54’u Buhârî’de, 68’i de Müslim’de yer almaktadır.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2210 hadisi bulunan Hz. Âişe’nin, Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarları ile birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 991, Müslim 1506, Tirmizî 330, Neşâî 763, Ebû Dâvûd 582, İbn Mâce 503, Ahmed b. Hanbel 2707, Mâlik 122, Dârimî 209. Toplam 7.713 hadis.
3. Abdullah b. Ömer: Bakî b. Mahled’in Müsned’inde 2630 hadisi bulunduğu için “müksirûn” sıralamasında üçüncü sıraya yerleştirilmesi gerekmektedir. Hz. Peygamber zamanında henüz küçük yaşta olan Abdullah b. Ömer, Peygamber’den duymadığı hadisleri babası Ömer’den, amcası Zeyd’den kız kardeşi Hafsa’dan, ayrıca Ebû Bekir, Osman, Ali, Bilâl, İbn Mes’ûd ve Hz. Âişe gibi şahâbîlerden almıştır. Kendisinden akraba ve çocukları başta olmak üzere pek çok şahıs hadis rivayet etmiştir. Zehebî bunların 230 kadarını zikretmektedir. Hz. Peygamber’in vefatından sonra altmış yıl daha yaşamış, böylece bildiği hadisleri rivayet imkâni bulmuştur. Kız kardeşi Hafsa Hz. Peygamber’in hanımı olduğu için Resûlullah’ın yanına sıkça gelmesi kolay olan Abdullah, daha sonra ortaya çıkan siyâsî olaylardan uzak kalarak kendisini hadis rivayetine vermiştir. Abdullah b. Ömer 87 yasında iken hicrî 73 yılında Mekke’de vefat etmiştir.
Abdullah b. Ömer’in Buhârî’de 270 adet tekrarsız hadisi yer almaktadır. Şahîhayn’da bulunan tekrarsız 280 hadisin 168’i “müttefekün aleyh” olup, geri kalan 81’i yalnız Buhârî’de ve 31’i de yalnız Müslim’de mevcuttur.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2630 hadisi bulunan İbn Ömer’in Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarları ile birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 857, Müslim 1549, Tirmizî 379, Neşâî 674, Ebû Dâvûd 488, İbn Mâce 465, Ahmed b. Hanbel 2377, Mâlik 343, Dârimî 205. Toplam 7.337 hadis.

4. Enes b. Mâlik: Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde 2624, Bakî b. Mahled’in Müsned’inde ise 2286 hadisi bulunan Enes b. Mâlik, şimdiye kadar yapılan sıralamada “müksirûn”un üçüncü sırasında yer alırken, burada dördüncü sıraya yerleşmiştir. Enes henüz on yaşında iken Hz. Peygamber’in hizmetine girmiş, böylece onun pek çok sözlerine ve davranışlarına şahit olmuştur. Kendisi Hz. Peygamber’in vefatı sırasında 21 yasında olduğunu söylemektedir. Bizzat Peygamber’den duymadığı hadisleri daha sonra yaşça büyük şahâbîlerden alarak onların halk arasında yayılmasını sağlamıştır. Süleyman et-Teymî, Ebû Kılâbe, Müzenî, Katâde, İbrahim b. Meysere, Zuhrî, Yahya b. Saîd el-Ensârî gibi şahısların da aralarında yer aldığı pek çok kişi kendisinden hadis almıştır. Hz. Peygamber’den sonra uzun yıllar yaşayan Enes b. Mâlik yüz küsur yaşında hicrî 93 senesinde Basra yakınlarında vefat etmiştir.
Enes b. Mâlik’in Buhârî’de tekrarsız 268 hadisi yer almaktadır. Şahîhayn’da bulunan tekrarsız 318 hadisin 168’i “müttefekün aleyh” olup, geri kalan 80 hadis yalnız Buhârî’de ve 70 hadis de yalnız Müslim’de mevcuttur.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 2286 hadisi bulunan Enes b. Mâlik’in Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 900, Müslim 1067, Tirmizî 436, Neşâî 411, Ebû Dâvûd 347, İbn Mâce 341, Ahmed b. Hanbel 2624, Mâlik 37, Dârimî 167. Toplam 6.330 hadis.

5. Abdullah b. Abbas: Hz. Peygamber’in amcasının oğlu olan İbn Abbas, aynı zamanda Resûlullah’ın eşi Meymûne’nin kız kardeşinin oğludur. İbn Abbas Hz. Peygamber’in vefatı sıralarında on üç yaşında olmasına rağmen, onun duasına mazhar olmuş ve daha sonraki yıllarda tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerinde otorite sayılmıştır. Hz. Peygamber’in vefatından sonra 58 yıl daha yaşamış, ondan duymadığı hadisleri başta babası, annesi, kardeşi Fadl ve halası Meymûne’den olmak üzere, Ebû Bekir, Ömer, Ali, Ubey b. Ka’b, Abdurrahman b. Avf, Müâz, Hâlid b. Velîd, Ebû Zer, Uşame b. Zeyd, Ebû Hüreyre, Âişe (r.a.) gibi şahâbîlerden öğrenmiştir. Kendisinden, Abdullah b. Amr, Enes b. Mâlik, Ebû Umâme, İkrime, Atâ’ b. Ebû Rebâh, Mücahid, Amr b. Dînâr, Saîd b. el-Müseyyeb, Süleyman b. Yesâr, Tâvûs, Vehb b. Münebbih gibi şahısların da aralarında bulunduğu pek çok kimse hadis rivayet etmiştir.
Hz. Ali onu Basra’ya vali tayin etmiş, o bu görevinden Hz. Ali’nin şehit edilmesinden bir müddet önce ayrılmış ve Hicaz bölgesine geri dönmüştür. Son günlerini Mekke’de halka ilim öğreterek geçiren ve hadis öğrenip yaymak kendisinde adeta bir tutku haline gelmiş olan bu değerli şahâbî hicrî 68 yılında Tâıf’te vefat etmiştir.
Abdullah b. Abbas’ın Buhârî’de tekrarsız 217 hadisi yer almaktadır. Şahîhayn’da bulunan tekrarsız 234 hadisin 75’i “müttefekün aleyh” olup, geri kalan 110 hadis yalnız Buhârî’de ve 49 hadis de yalnız Müslim’de mevcuttur.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1660 hadisi bulunan Abdullah b. Abbas’ın Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tekrarları ile birlikte sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 782, Müslim 877, Tirmizî 417, Neşâî 550, Ebû Dâvûd 549, İbn Mâce 443, Ahmed b. Hanbel 2195, Mâlik 43, Dârimî 258. Toplam 6.114 hadis.

6. Câbir b. Abdullah: Câbir de Enes b. Mâlik gibi Hz. Peygamber’in gözetimi altında yetişmiştir. Bakî b. Mahled’de 1540, Ahmed b. Hanbel’de ise 1425 hadisi bulunmaktadır. Bu yüzden “müksirûn”un altıncı sırasına yerleştirilmiştir.
Câbir, Hz. Peygamber zamanında yaşının küçük olması sebebiyle Bedir ve Ühüd savaşlarına katılamamış olsa da kendi ifadesine göre Hz. Peygamber’le birlikte on dokuz savaşa iştirak etmiştir. Onun vefatından sonra altmış yedi yıl daha yaşamış, Ebû Bekir, Ömer ve Ali, Ebû Ubeyde, Talha, Müâz b. Cebel, Ammâr b. Yâsır, Hâlid b. Velîd, Ubey b. Ka’b, Ebû Hüreyre, Ebû Saîd el-Hudrî gibi şahâbîlerden hadis almış ve zamanının büyük bir kısmını hadis yazmakla geçirmiştir.
Kendisinden pek çok kimse hadis rivayet etmiş olan Câbir’den hadis alanlar arasından Saîd b. el-Müseyyeb, Amr b. Dînâr, Muhammed b. el-Munkedir, Hasan el-Başrî, Ebû Sâlih eş-Semmân, Atâ b. Ebû Rebâh, Ürve b. Zubeyr, Mücâhid, Tâvûs gibi şahıslar sayılabilir. Ömrünün sonlarına doğru gözleri görmez olan Câbir b. Abdullah, hicrî 78 yılında Medine’de vefat etmiştir.
Câbir b. Abdullah’ın Buhârî’de tekrarsız 90 hadisi yer almaktadır. Şahîhayn’da bulunan tekrarsız 210 hadisin 58’i “müttefekün aleyh” olup, geri kalan 26 hadis yalnız Buhârî’de ve 126 hadis de yalnız Müslim’de mevcuttur.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1540 hadisi bulunan Câbir’in Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 324, Müslim 877, Tirmizî 207, Neşâî 318, Ebû Dâvûd 292, İbn Mâce 272, Ahmed b. Hanbel 1425, Mâlik 15, Dârimî 109. Toplam 3.835 hadis.

7. Ebû Saîd el-Hudrî: Adı Sa’d b. Mâlik b. Sinan olup Hazreç kabilesine mensuptur. Suffe ehlinden olan ve hadis hâfızlarından sayılan Ebû Saîd el-Hudrî, Hz. Peygamber’in vefatından sonra 64 yıl daha yaşamış ve bu süre zarfında Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali ve Zeyd b. Sâbit gibi şahâbîlerden hadis öğrenmiştir. Kendisinden de Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas ve Cabir b. Abdullah gibi şahâbîlerin yanısıra, tâbîûndan Nâfi‘, Ebû Sâlih eş-Semmân, Saîd b. el-Müseyyeb, Atâ b. Yezîd el-Leysî, Atâ b. Yesâr, Hasan el-Başrî gibi şahıslar hadis almışlardır. Ebû Saîd el-Hudrî 80 kusur yaşında iken hicrî 74 yılında Medine’de vefat etmiştir.
Ebû Saîd el-Hudrî’nin Buhârî’de tekrarsız 66 hadisi yer almaktadır. Şahîhayn’da bulunan tekrarsız 111 hadisin 43’u “müttefekün aleyh” olup, geri kalan 16 hadis yalnız Buhârî’de ve 52 hadis de yalnız Müslim’de mevcuttur.
Bakî b. Mahled’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte 1170 hadisi bulunan Ebû Saîd’in Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin sayısı ve kitaplara dağılımı şu şekildedir: Buhârî 221, Müslim 457, Tirmizî 183, Neşâî 173, Ebû Dâvûd 177, İbn Mâce 201, Ahmed b. Hanbel 1162, Mâlik 22, Dârimî 81. Toplam 2.677 hadis.
“Müksirûn” ile ilgili hadis sayılarını zikrederken, İbn Hazm’in verdiği rakamlarla birlikte, Hadis CD’de yer aldığı şekliyle Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde geçen rakamları mukayese ederek yeni bir sıralama yapmış bulunuyoruz. Bu sıralamada daha çok hadis bulunan müsned esas alınmıştır. Buna göre “müksirûn”un, Bâkî b. Mahled ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’lerinde mükerrerleri ile birlikte yer alan rivayetlerinin toplam sayısı şu şekildedir:
Bakî b. Mahled - Ahmed b. Hanbel
Ebû Hüreyre (o.58/677) 5374 - 4297
Hz. Âişe (o.58/677) 2210 - 2707
Abdullah b. Ömer (o.73/692) 2630 - 2377
Enes b. Mâlik (93/711) 2286 - 2624
Abdullah b. Abbas (68/687) 1660 - 2195
Câbir b. Abdullah (74/693) 1540 - 1425
Ebû Sa‘îd el- Hudrî (64/683) 1170 - 1162

“Müksirûn”a dâhil şahâbîler ve hadis sayıları Müsned’deki rakamlar gözönünde bulundurularak büyükten küçüğe sıralandığı takdirde şu sonuç ortaya çıkmaktadır: 1.Ebû Hüreyre 5.374 hadis, 2.Hz. Âişe 2.707 hadis, 3.Abdullah b. Ömer 2.630 hadis, 4.Enes b. Mâlik 2.624 hadis, 5.Abdullah b. Abbas 2.195 hadis, 6.Câbir b. Abdullah 1.540 hadis, 7.Ebû Saîd el-Hudrî 1.170 hadis.
Yukarıda zikredilen bu rakamlara bakarak adı geçen şahâbîlerin Hz. Peygamber’den bu kadar hadis rivayet ettikleri yargısına varmak son derece yanlıştır. Meselâ bu rakamlara bakarak “Ebû Hüreyre 5374 hadis rivayet etmiştir” ya da “Ebû Hüreyre 5374 hadis bilirdi” demek hadis ilmi açısından tutarlı bir söz değildir. Çünkü Ebû Hüreyre’nin veya Hz. Âişe’nin ya da herhangi bir şahâbînin bildiği ve rivayet ettiği hadis sayılarını kitaplara bakarak tahmin etme imkânina sahip değiliz. Şu kadar var ki, mevcut eserleri incelemek suretiyle bu şahısların kaç tane hadisinin kitaplara geçtiği konusunda bir bilgi edinmek mümkündür.
Diğer taraftan hadis râvilerinin herhangi bir kitapta geçen hadislerini mükerrerleri ile birlikte hesap ederek bir sıralama yapmak da çok büyük bir anlam taşımamaktadır. Çünkü bir hadis kitabında sözgelimi A şahâbînin yüz hadisi beşer defa tekrarlanmak suretiyle beş yüz hadis ederken, B şahâbînin yüz hadisi onar defa tekrarlanmak suretiyle bin hadise ulaşmış olabilir. Bu durumda, “B, A’dan daha çok hadis rivayet etmiştir” ya da “B, A’dan daha çok hadis biliyor” sonucunu çıkarmak doğru değildir. Bunun yerine, “Falanca kitapta A’nın tekrarları ile birlikte beş yüz hadisi, B’nin tekrarları ile birlikte bin hadisi yer almaktadır” şeklinde söylemek ilmî gerçeklere daha uygun olacaktır. Kaldı ki, hadislerin tekrarlı sayılarını ifade eden bu rakamlardan hareketle bir sahabînin çok, diğer bir şahâbînin az hadis rivayet etmiş olduğunu iddia etmek hiç de isabetli bir üsûl değildir. Çünkü bir müellif, çok hadis rivayet etmiş olan bir şahâbînin hadislerinin tamamına ulaşamayacağı gibi, öte yandan az hadis rivayet etmiş bir şahâbînin hadislerini kitabının pek çok yerinde tekrarlamak suretiyle çoğaltmış da olabilir. Dolayısıyla şahâbîlerin bildiği ve rivayet ettiği hadis sayısı ile, kendilerinden rivayet edilen hadis sayısı birbirinden farklı hususlardır. Konuyla ilgili yapılan değerlendirmelerde bu durumun göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
“Müksirûn” içerisinde yer alan yedi kişinin mükerrerleri ile birlikte rivayet edilen hadislerin sayısını Bakî b. Mahled’in Müsned’ini esas alarak topladığımız zaman 16.870 hadis; Ahmed b. Hanbel’in Müsned’ini esas alarak topladığımız zaman 17.787 hadis yapmaktadır. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki, bu sayıların büyük bir kısmı tekrardır. Nitekim Ahmed Muhammed Sâkır, Ebû Hüreyre’nin, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde geçen hadislerini incelediğini, buna göre Ebû Hüreyre’nin Müsned’deki tekrarsız hadis sayısının 1.579 öldüğünü söylemektedir. Oysa daha önce de işaret edildiği gibi İbn Hanbel’in Müsned’inde mükerrerleri ile birlikte bu sayı 4.297’ye çıkmaktadır.
Diğer taraftan Ziyaurrahman el-A’zamî de Ebû Hüreyre ile ilgili zikredilen hadis sayılarının ne kadar bir tekrar içerdiğini şu sözleri ile ifade etmektedir: “Ebû Hüreyre’nin Ahmed b. Hanbel’in Müsned’indeki rivayetleri 313 sayfa içerisinde tekrarlarıyla birlikte 5.000’den fazladır. Ahmed b Hanbel’in Müsned’i ile birlikte Kutub-i Sitte’deki diğer kitapları (Buhâri, Müslim, Ebû Dâvûd, Tirmizî, Neşâî ve İbn Mâce) inceledim Ebû Hüreyre’nin bütün hadislerini tesbit ettim. Buna göre onun yedi kitaptaki hadislerinin tekrarsız sayısı 1.336 hadisi geçmemektedir.”
Bizim kanaatimize göre de bütün bu râvilerin mükerrer rivayetleri çıkarılarak bir sayım yapılacak olsa, sözkonusu rakamlar en az beş-altı kat daha azalacaktır. Bu yedi şahâbî (müksirûn), Kutub-i Tis‘a’da yer alan toplam hadis sayılarına göre büyükten küçüğe doğru sıralandığı takdirde şu tablo ortaya çıkmaktadır: 1.Ebû Hüreyre 11.358, 2.Hz. Âişe 7.713, 3.Abdullah b. Ömer 7.337, 4.Enes b. Mâlik 6.330, 5.Abdullah b. Abbas 6.114, 6.Câbir b. Abdullah 3.835, 7.Ebû Saîd el-Hudrî 2.677 hadis.
Görüldüğü gibi Bakî b. Mahled ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’lerinde yer alan hadis sayılarına göre yapılan sıralama ile Kutub-i Tis‘a’da yer alan toplam hadis sayılarına göre yapılan sıralamada “müksirûn”un yerleri değişmemektedir. Kanaatimizce günümüzde “müksirûn” sıralaması yapılırken ve hadis sayıları zikredilirken artık bu tesbitler esas alınmalıdır.
“Müksirûn”a dâhil şahâbîlerin Hadis CD’ye göre Kutub-i Tis‘a’da yer alan hadislerinin tamamını topladığımızda 45.264 hadis yapmaktadır. Kutub-i Tis‘a’da mükerrerleri ile birlikte toplam hadis sayısı 62.169’dur. Her iki rakam mukayese edildiği taktirde, bu yedi şahâbînin rivayetleri, sözkonusu eserlerdeki toplam hadis sayısının yaklaşık dörtte üçü oranındadır. Aşağıdaki tabloda bu durum daha net olarak görülmektedir.

Tablodan da anlaşıldığı gibi, “müksirûn” içerisinde yer alan şahâbîlerin rivayetleri diğerlerine oranla oldukça fazladır. Diğer hadis kitaplarındaki rivayetler de incelendiğinde bu tablonun pek değişmeyeceği açıktır. Buradan hareketle hadis kitaplarında yer alan hadislerin ekseriyetinin “müksirûn”dan rivayet edilen hadislerden oluştuğunu söylemek mümkündür. Ancak yukarıdaki ifademizi yinelemek gerekirse, bu durum, yedi kişinin en çok hadis bilen şahâbîler olduğu anlamına gelmez. Sözkonusu bu kişilerden daha fazla hadis bildiği halde rivayetleri bize daha az intikal etmiş şahâbîler de bulunabilir ki, bu ayrıca ele alınması gereken bir husustur.

BİBLİYOGRAFYA

Âmirî, er-Riyâdu’l-müstetâbe
Yahya b. Ebû Bekir el-Âmirî el-Yemenî, er-Riyâdu’l-müstetâbe fî cümleti men ravâ fi’s-Şahîhayn mine’s-şahâbe, Beyrut 1979.
Âsık, Şahâbe ve Hadis Rivayeti
Nevzat Âsık, Şahâbe ve Hadis Rivayeti, İzmir 1981.
A’zamî, Ziyâürrahman, Ebû Hüreyre
Muhammed Ziyâürrahman el-A’zamî, Ebû Hüreyre fî dav’i merviyyâtihî dirâsetun mukâranetun fî mieti hadîs min merviyyâtihi, Beyrut 1399/1979.
Accâc, Ebû Hüreyre
Muhammed Accâc el-Hatîb, Ebû Hüreyre Râviyetu’l-İşlâm, Kâhire 1402/1982.
Ahmed b. Hanbel
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, İ-Vİ, İstanbul 1982.
Ahmed Emin, Fecrü’l-İşlâm
Ahmed Emin, Fecrü’l-İşlâm, Beyrut 1975.
Buhârî
Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Buhârî, el-Câmı‘u’s-şahîh, İ-VIII, İstanbul 1981.
Cezâirî, Tevcîh
Tâhır el-Cezâirî ed-Dimeşkî, Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser (nsr. Abdülfettah Ebû Güdde), İ-II, Haleb 1416/1995.
Ebû Reyye, Ebû Hüreyre
Mahmud Ebû Reyye, Şeyhu’l-madîre Ebû Hüreyre, Kahire ts. (Dârü’l-meârif).
______ , Muhammedî Sünnetin Aydınlatılması,
Muhammedî Sünnetin Aydınlatılması Hadis Müdafaası ( çev. Muharrem Tan), Yöneliş Yay., İstanbul 1988.
Hamîdullah, Hadis Târıhı
Muhammed Hamîdullah, Muhtasar Hadis Târıhı ve Sahifa-i Hemmâm İbn Münebbih (trç.Kemal Kuşçu), İstanbul1967.,
İbn Hacer, el-İşâbe
Ahmed b. Ali b. Hacer el-Aşkalânî, el-İşâbe fî temyîzı’s-şahâbe , İ-VIII, Beyrut ts. (Dârü’l-kutubi’l-‘ilmiyye).
______ , Tehzîb
Tehzîbu’t-Tehzîb, İ-Vİ, Beyrut 1412/1991.
İbn Hazm, Esmâu’s-Şahâbe (Kısrevî)
Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endülûsî, Esmâu’s-şahabeti’r-ruvât ve mâ li külli vâhidetin mine’l-aded (nsr. Seyyid Kısrevî Hasen), Beyrut 1412/1992.
İbn Kayyim, el-Vâbilu’s-sayyib
Şemseddîn Muhammed b. Ebî Bekir b. Kayyim el-Cevziyye, el-Vâbilu’s-sayyib mine’l-Kelimi’t-tayyib (nsr. Muhammed Abdurrahman Avad), Kahire 1408/1987.
İbn Sa’d, et-Tabakât
Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtu’l-kubrâ, İ-İX, Beyrut 1410/1990.
İbn Teymiyye, ‘İlmu’l-hadîs
Takyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Teymiyye, ‘İlmu’l-hadîs (nsr. Mûsâ Muhammed Ali), Beyrut 1405/1985.
İbnu’l-Cevzî, Telkîh
Ebû’l-Fereç Abdurrahmân b. Ali b. Cevzî, Telkîhu fuhûmi ehli’l-eser fî ‘uyûni’t-târîh ve’s-siyer, Karaçi ts. (İdâretu ihyâi’ş-sünne).
İbnu’l-Eşîr, Uşdü’l-gâbe
Ali b. Muhammed b. Eşîr, Uşdü’l-gâbe fî ma’rifeti’s-şahâbe, İ-V, Beyrut ts. (Dârü ihyâi’t-turâsi’l-Arabî).
İbnu’s-Salâh, Mukaddime
Ebû Amr Osman b. Abdirrahmân İbnu’s-Salâh, Mukaddimetu İbni’s-Salâh ve Mehâsınu’l-İstilâh (nsr. Âişe Abdurrahman), Kahire ts. (Dârü’l-me‘ârif).
Kandemir, “Ebû Hüreyre”
M. Yaşar Kandemir, “Ebû Hüreyre”, DİA, X, 160-167.
Kettânî, Abdülhay, et-Terâtib
Muhammed Abdülhay el-Kettânî, Hz. Peygamberin Yönetimi: et-Terâtibu’l-idâriyye (nsr. Ahmet Özel), İ-III, İstanbul 1993.
Koçyiğit, Hadis Târıhı
Talat Koçyiğit, Hadis Târıhı, Ankara 1988.
Mûsevî, Ebû Hüreyre
Şerefuddîn el-Mûsevî, Ebû Hüreyre, Beyrut 1406/1986.
Nevevî, Minhâc
Yahyâ b. Şeref en-Nevevî, el-Minhâc fî şerhi Şahîhi Müslim b. el-Haccâc, İ- XVİİİ, Beyrut 1407/1987.
Okiç, Hadis Meseleleri
M. Tayyib Okiç, Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler, İstanbul 1959.
Ömerî, Bakî b. Mahled
Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Bakî b. Mahled el-Kurtubî ve mukaddimetu Müsnedih (‘Adedu mâ li külli vâhidin mine’s-şahâbeti mine’l-hadîs), Medine 1404/1984.
Sâlihî, Tabakât
Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Abdülhadî ed-Dimeşkî eş-Sâlihî, Tabakâtu ‘ülemâi’l-hadîs (nsr. Ekrem el-Bûsî), İ-II, Beyrut 1409/1989.
Şehâvî, Fethu’l-muğîs
Şemseddîn Muhammed b. Abdurrahman, Fethu’l-muğîs serhu Elfiyeti’l-hadîs (nsr. Salâh Muhammed muhammed ‘Üveyşa), İ-III, Beyrut 1414/1993.
Suyûtî, Tabakâtu’l-huffâz
Çelâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr eş-Suyûtî, Tabakatü’l-huffâz, Beyrut 1403/1983.
Sâkır, el-Bâiş
Ahmed Muhammed Sâkır, el-Bâısu’l-hasîs serhu İhtisâri‘ülûmi’l-hadîs, Beyrut 1403/1983.
______ , Serhu Elfiye
Elfiyetu’s-Suyûtî fî ‘ilmi’l-hadîs, Beyrut ts. (Dârü Kâtib ve kitâb).
______ , Selâse kutub ‘ani’l-Müsned
Selâse kutub ‘ani’l-Müsned li’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Beyrut 1412/1992.
Tokâdî, Miftâhu’s-Şahîhayn
Muhammed eş-Şerîf b. Mustafa et-Tokâdî, Miftâhu’s-Şahîhayn: Buhârî ve Müslim, Beyrut 1395/1975.
Ugan, “Dinî ve gayr-i dinî rivayetler”
Zakir Kâdiri Ugan, “Dinî ve gayr-i dinî rivayetler”, Dârü’l-funûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, İ/4, İstanbul 1926. s. 132-210.

Uğur, Hadis İlimleri Edebiyatı
Mücteba Uğur, Hadis İlimleri Edebiyatı, Ankara 1996.
Zehebî, A’lâmu’n-nubelâ’
Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed ez-Zehebî, Siyerü A’lâmi’n-nubelâ’ (nsr. Şuayb el-Arnaût v.dgr.), İ-XXV, Beyrut 1410/1990.
______ ,Târîhu’l-İşlâm
Târîhu’l-İşlâm: eş-Sîretu’n-nebeviyye (nsr. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî - Bessâr Avvâd Ma’rûf v.dgr.), Beyrut 1407-/1987-.

Dr. Mustafa KARATAŞ